Het Tweede Vaticaans Concilie heeft opnieuw duidelijk moeten maken dat iedere christen een roeping en zending heeft. Dus niet alleen priesters en religieuzen, zoals eeuwen lang is gedacht. Hoe kwam het concilie tot die uitspraken, wat werd er verklaard, wat is daarvan al in praktijk gebracht en hoe brengt het synodaal proces dit verder? Onderstaande artikelen gaan daarover.
1948 Kardinaal Suenens schreef het boek Theologie van het apostolaat van het Marialegioen (Montreal, 1953), nadat hij in 1948 'toevallig' in contact was gekomen met deze in Ierland door Frank Duff begonnen beweging. "Dat was niet zo maar wat apostolaat in het vage maar zeer gedisciplineerd werk: arme mensen onderdak verschaffen, prostituées van de straat halen en andere taken van die aard. Ze hielden een paar vergaderingen per week, bepaalden welke taak er moest uitgevoerd worden ...", vertelt Suenens in dit interview en in zijn boek 'Gods onvoorziene wegen'. "Het Marialegioen is ook gericht op de Heilige Geest en op Maria. Het gaat uit van de gedachte dat Christus geboren is uit de Heilige Geest en uit Maria. Het apostolaat is Christus te brengen aan de mensen." Dat boek Theologie van het apostolaat... is in 25 talen vertaald en had invloed op de concilieuitspraken.
1962 Kardinaal Suenens bepleitte in het concilie ook met groot succes een herwaardering van de charisma's die de Heilige Geest vrijelijk aan gelovigen schenkt tot opbouw van de kerkgemeenschap. Zie Geschiedenis van kerkelijke uitspraken over charisma's. Charisma's zijn heel belangrijk in een door Gods Geest geleid apostolaat en worden ook uitdrukkelijk genoemd in de concilieuitspraken over de roeping en zending van gelovigen. Bijvoorbeeld deze concilieuitspraak: 'Aan elke gelovige die deze charismatische gaven ontvangt, wordt daarmee het recht en de opdracht verleend deze in de kerk en in de wereld te gebruiken.' Lees hier alle concilieuitspraken (1962-1965) over charisma's
1965 Boeken met Nederlandse vertalingen van alle concilieuitspraken.
1967 Toen in 1967 in de katholieke Kerk in de VS een stroming van vernieuwing door de Heilige Geest ontstond (later genaamd de katholieke charismatiche vernieuwing) werd kardinaal Suenens al snel de internationale begeleider ervan. Hij zorgde voor theologische en kerkelijke onderbouwing met documenten over deze vernieuwing. Paus Franciscus beveelt die documenten nadrukkelijk aan.
1985 In 'Ik ben maar een leek'…!? schrijft Kees Slijkerman in 1985 in Bouwen aan de Nieuwe Aarde wat de concilieuitspraken met zijn zelfbewustzijn deden. 'Wat leert het Tweede Vaticaans concilie over de roeping en zending van leken? Op grond waarvan kunnen en mogen wij een zending vervullen?' Over die grond is het concilie zeer duidelijk in de citaten die verklaren: Door het doopsel en vormsel ben je priester, profeet, koning, apostel, priester, leraar, herder.
1987 De bisschoppensynode van 1987 ging over de roeping en zending van christengelovigen-leken in de Kerk en in de wereld twintig jaar na het Tweede Vaticaans Concilie. Dat wekte verwachtingen en inspireerde mensen van de katholieke charismatiche vernieuwing tot het project Synode '87, waar een breed scala van bewegingen aan meededen.
1988 Het slotdocument van die synode Christifideles laici verscheen pas op 30 december 1988 en de Nederlandse vertaling nog veel later (met dit over charisma's).
1990 In Bouwen aan de Nieuwe Aarde 1990-1 verscheen een uitvoerig interview met synodedeelnemer Mgr. Dr. J.F. J.F. Lescrauwaet m.s.c., hulpbisschop van Haarlem, over de resultaten. Op welke punten heeft de Kerk vooruitgang geboekt door deze synode?
1991 "Wees apostel, profeet en leraar," zei pater Ferdinand Vergeer in 1991 in Bouwen aan de Nieuwe Aarde, een oproep die niet aan actualiteit heeft ingeboet: “Gaven die in Nederland niet zo aan hun trekken komen, zijn: apostel, profeet en leraar. De jeugd weet zo weinig van het geloof, en daar wordt weinig aan gedaan. Er moeten mensen naar voren komen die daar wat aan gaan doen. Als het niet op school kan, dan maar op de zondagsschool; en als dat ook niet kan, dan is er nog de mogelijkheid om meer te publiceren voor de jeugd: bijvoorbeeld een aantrekkelijke Bijbelse geschiedenis of een catechismus die voor de jeugd aantrekkelijk is. Ook kun je in de parochiekerk een verkoopstalletje van goede boeken inrichten. Al deze mogelijkheden moeten we aangrijpen om apostel, profeet en leraar te zijn.” Een actuele oproep aan hen die van God een charisma ontvangen, bijvoorbeeld als apostel, profeet of leraar, en die daarmee volgens het concilie het recht en de opdracht hebben deze bediening uit te oefenen.
2016 Weet u wat uw missie is in het leven? Waartoe roept de Heer u? En hoe geeft u daar vorm aan? Pastor Heinzen geeft een aanwijzing in zijn lezing over 'de vijfvoudige bediening'.
2017 'Stukje bij beetje ontvouwt God zelf zijn plan voor ons leven. Dit plan lag al besloten in de vonk van Liefde in de schoot van de Vader, waaruit wij voortgekomen zijn.' Dit preekte mgr. J. van Burgsteden tijdens de slotviering van het laatste weekend van het vormingsprogramma Follow Me!.
2019 Nederlandse vertaling Dienst van bevrijding komt uit. Onder meer over Exorcismen in het dienstwerk van Jezus, Exorcisme in de zending van de leerlingen en Wie kan de bediening van bevrijding uitoefenen?
2021 Zonder gebed wordt het niets. Het gebed in elke bijeenkomst voor Synode 2021-2023.
2021 Met wat voor innerlijke houding en met welk gedrag kunnen wij Jezus’ medewerkers zijn en soms leiding geven in onze geloofsgemeenschappen? Daarover sprak Mgr. J. van Burgsteden sss in het Pastoraal Congres 2021 dat als thema had Als God ons renoveert en in het kader stond van werken aan missionaire parochies. "Wij mogen niet vergeten dat wij niet geroepen zijn om perfecte organisatoren of leiders te zijn. Het komt er op aan volmaakt te zijn in de liefde. En alle andere vormen van volmaaktheid komen dan wel." Lees en hoor hem hier.
2022 Paus Franciscus betrekt met een brief op 15 augustus alle bedieningen bij het synodaal proces.
2023 Op Tweede Pinksterdag presenteerde de Nederlandse Charis-coördinator Vijf stellingen voor het synodaal proces. In het synodaal proces moeten we leren samen te verstaan wat Gods Geest aan de gemeenschap zegt. Wat voor smaak, uitstraling en kenmerken hebben de dingen van de Geest? Hoe weet je of iets van Gods Geest komt of uit andere bron?
2023 De synodemaand oktober in Rome stelt in de slottekst: b) De sacramenten van de christelijke initiatie verlenen aan alle leerlingen van Jezus de verantwoordelijkheid voor de zending van de Kerk. Alle leken, Godgewijden en gewijde bedienaren hebben een gelijke waardigheid. Zij hebben verschillende charisma’s en roepingen ontvangen en spelen verschillende rollen en oefenen verschillende functies uit, allen geroepen en gevoed door de Heilige Geest om één lichaam in Christus te vormen. Allen zijn leerlingen, allen missionarissen, in de broederlijke vitaliteit van plaatselijke gemeenschappen die de zoete en troostende vreugde van evangeliseren ervaren. Het uitoefenen van de medeverantwoordelijkheid is essentieel voor de synodaliteit en nodig op alle niveaus van de Kerk. Iedere christen is een zending in deze wereld.
f) De charisma’s van leken zijn in hun verscheidenheid gaven van de Heilige Geest aan de Kerk, die men naar voren moet laten komen, en die ten volle erkend en op hun juiste waarde geschat moeten worden.
i) Het is noodzakelijk het theologische begrip van de relaties tussen charisma’s en diensten in missionair perspectief uit te diepen.
l) De pastorale structuren moeten zodanig worden gereorganiseerd, dat zij de gemeenschappen helpen om de charisma’s en de diensten van de leken naar voren te laten komen, te erkennen en te bezielen door deze in te voegen in de missionaire dynamiek van de synodale Kerk.
o) De lokale Kerken worden uitgenodigd om vormen en gelegenheden te vinden waarbij zichtbaarheid en gemeenschappelijke erkenning wordt gegeven aan charisma’s en diensten (ministries) die de gemeenschap versterken. Dat zou kunnen gebeuren bij gelegenheid van een liturgische viering waarbinnen een pastoraal mandaat wordt toevertrouwd.
10. Het Godgewijde leven en de lekengroepen: een charismatisch teken
Punten van overeenstemming
a) In de loop van de eeuwen heeft de Kerk altijd de gave ervaren van de charisma’s dankzij welke de Heilige Geest haar doet verjongen en haar vernieuwt, van de meest buitengewone tot de eenvoudigste en wijdverspreide. Met vreugde en dankbaarheid herkent het heilige Volk van God hierin de providentiële hulp waarmee God zelf zijn zending ondersteunt, richting geeft en verlicht.
b) De charismatische dimensie van de Kerk heeft een bijzondere manifestatie in het Godgewijde leven met de rijkdom en de verscheidenheid van zijn vormen.
c) Met eenzelfde dankbaarheid erkent het Volk van God het gisten van de vernieuwing aanwezig in gemeenschappen die een lange geschiedenis hebben, en in de bloei van nieuwe ervaringen van kerkelijke groepen. Lekenverenigingen, kerkelijke bewegingen en nieuwe gemeenschappen zijn een kostbaar teken van de rijping van de medeverantwoordelijkheid van alle gedoopten. Hun waarde is gelegen in de bevordering van de gemeenschap tussen de verschillende roepingen, in het elan waarmee zij het evangelie verkondigen, in het nabij zijn aan degenen die leven in een economische of maatschappelijke marginaliteit, en in de inzet voor de bevordering van het gemeenschappelijke welzijn. Het zijn vaak modellen van synodale gemeenschap en deelname met het oog op de zending.
Kwesties die behandeld moeten worden
e) Het leergezag van de Kerk heeft een breed opgezet onderricht ontwikkeld over het belang van de hiërarchische en charismatische gaven in het leven en de zending van de Kerk, dat vraagt om een beter begrip in het kerkelijk bewustzijn en de theologisch reflectie zelf. Het is daarom noodzakelijk zich vragen te stellen over de ecclesiologische betekenis en de concrete pastorale implicaties van deze verworvenheid.
i) Op het niveau van hetzij de afzonderlijke lokale Kerken hetzij van de groeperingen van Kerken vereist het bevorderen van de missionaire synodaliteit het instellen en een nauwkeurigere vormgeving van de adviesorganen en raden waarin de vertegenwoordigers van lekenverenigingen, kerkelijke bewegingen en nieuwe gemeenschappen samenkomen om organische relaties tussen deze werkelijkheden en het leven van de lokale Kerken te bevorderen.
j) In de trajecten van de theologische vorming op alle niveaus, vooral in de vorming van de gewijde bedienaren, dient de aandacht die wordt besteed aan de charismatische dimensie van de Kerk werkelijkheid te worden en, waar noodzakelijk, versterkt te worden.
12 b) ... Als zichtbaar beginsel van eenheid heeft de bisschop in het bijzonder de taak de verschillende charisma’s en ambten (ministries [bedieningen]) die door de Geest worden opgewekt voor de verkondiging van het evangelie en het gemeenschappelijk welzijn van de gemeenschap te onderscheiden en te coördineren.
15 i) Wij moedigen de deskundigen op de verschillende terreinen van kennis aan een spirituele wijsheid te doen rijpen die het hun specialistische competentie mogelijk maakt een ware kerkelijke dienst te worden. We encourage experts in different fields to bring together their knowledge with their personal spirituality so that what they offer is a real ecclesial service. De synodaliteit op dit terrein komt tot uitdrukking als een bereidheid om samen in de verscheidenheid van opzet, maar in een harmonie van doeleinden na te denken ten dienste van de zending.
16 c) Jezus Christus in het middelpunt plaatsen van ons leven vereist een zekere zelfopoffering. In dit perspectief vraagt het luisteren naar de bereidheid om zichzelf te decentraliseren om ruimte te laten voor de ander. Dat hebben wij ervaren in de dynamiek van de conversatie in de Geest. Het betreft een veeleisende ascetische oefening die ieder verplicht de eigen beperkingen en de vooringenomenheid van het eigen standpunt te erkennen. Hierdoor opent zij een mogelijkheid om te luisteren naar de stem van de Geest van God, die ook over de grenzen heen van het behoren tot een Kerk spreekt en een weg van verandering en bekering in gang kan zetten.
l) Luisteren vereist een onvoorwaardelijke acceptatie. Dat betekent niet afzien van helderheid in het presenteren van de heilsboodschap van het evangelie en iedere mening of ieder standpunt goedkeuren. De Heer Jezus opende nieuwe horizonten voor hen die zonder voorwaarden luisterden, en wij zijn geroepen evenzo te doen om de Blijde Boodschap te delen met degenen die wij ontmoeten.
m) Basisgemeenschappen of kleine christelijke gemeenschappen, verspreid over vele delen van de wereld, begunstigen de praktijk van luisteren naar en onder de gedoopten. Wij zijn geroepen het potentieel ervan op zijn juiste waarde te schatten en ook te onderzoeken hoe het mogelijk is deze aan te passen aan een stedelijke context.
18 a) Als leden van het trouwe Volk van God zijn alle gedoopten medeverantwoordelijk voor de zending, ieder overeenkomstig zijn roeping, met zijn ervaring en competentie; daarom dragen allen ertoe bij om stappen in de hervorming van de christelijke gemeenschappen en heel de Kerk te bedenken en hiertoe te besluiten, zodat zij “de zoete en troostende vreugde van evangeliseren” beleeft. De synodaliteit heeft bij het samenstellen en het functioneren van de organen waarin zij vorm krijgt, als doeleinde de zending. De medeverantwoordelijkheid is voor de zending: dat getuigt ervan dat men zich werkelijk verenigd heeft in de naam van Christus, dit bevrijdt de organen van deelname aan bureaucratische verwikkelingen en vormen van wereldse logica van macht, en maakt het zich verenigen vruchtbaar.
c) Het gezag bij uitstek is dat van het Woord van God, dat iedere ontmoeting van de organen van deelname, ieder overleg en iedere besluitvorming moet bezielen. Opdat dit gebeurt, is het noodzakelijk dat op ieder niveau het zich verenigen betekenis en kracht put uit de eucharistie en zich afspeelt in het licht van het Woord, gehoord en gedeeld in het gebed.
d) De samenstelling van de verschillende raden voor het onderscheiden en het beslissen van een synodale missionaire gemeenschap moet voorzien in de aanwezigheid van mannen en vrouwen die bogen op een apostolisch profiel; die zich vóór alles niet onderscheiden door een regelmatig bezoek aan kerkelijke ruimten, maar door een echt evangelisch getuigenis in de meest gewone werkelijkheden van het leven. Het Volk van God is des te meer missionair, naarmate het meer in staat is in zichzelf, ook in de organen van deelname, de stemmen te laten weerklinken van hen die de zending beleven door in de wereld en haar randgebieden te wonen.
g) In het perspectief van de evangelische oorsprong van de kerkelijke gemeenschap: hoe kunnen wij de aspecten van synodaliteit, namelijk adviseren en beslissen met elkaar vervlechten? Op grond van de charismatische en ministeriële vormgeving van het Volk van God: hoe integreren wij in de verschillende organen van deelname de taken van adviseren, onderscheiden, beslissen?
download hier de hele slottekst
GEBED
Heer Jezus Christus,
ik dank U voor wat U mij
en zoveel anderen
hebt gegeven in ons doopsel en vormsel:
uw Geest en uw kracht.
Help ons, Heer,
om vanuit die kracht te leven
en om uw getuigen te zijn.
Wilt U mij door uw Geest zo vernieuwen
dat ik ga staan in uw actieve dienst,
in het besef
dat ook ik behoor tot uw eigen volk,
de heilige natie die bestemd is
om uw grote daden te verkondigen*.
Laat mij, en laat ons allen,
steeds dieper beseffen
dat we met ons doopsel en vormsel
van U ook een zending hebben ontvangen,
namelijk om U bekend te maken
in onze eigen woonplaats
en tot de uiteinden der aarde.
Amen.
*1 Petrus 2,9
Uit: Bidden om Pinksteren
Kees Slijkerman, januari 2024