Tips voor het Bijbellezen, deel 8
Soms staat er in de Bijbel 'HEER', met vier hoofdletters geschreven. Waarom deze hoofdletters?
In de Hebreeuwse tekst van het Eerste Testament heeft God meerdere namen: El, Elohiem (beide betekenen 'God'), El Sjaddai (God de Almachtige), El Eljon (God de Allerhoogste), El Olam (God de Eeuwige). Eén naam is echter heel bijzonder, omdat God zichzelf daarmee noemt. Deze naam komen we voor het eerst tegen in Genesis 2,4b-5: In de tijd dat God, de HEER, aarde en hemel maakte, groeide er op de aarde nog geen enkele struik en was er geen enkele plant opgeschoten, want God, de HEER, had het nog niet laten regenen op de aarde, en er waren geen mensen om het land te bewerken.
Vier letters
De naam 'HEER' staat met vier hoofdletters geschreven. In de Hebreeuwse tekst staat hier een woord van vier letters: Jhwh. Men noemt dit wel het tetragrammaton of tetragram (= vier letters). Je vindt het ook nu wel in bepaalde Bijbelvertalingen en Bijbelbesprekingen. Meestal schrijft men het met vier hoofdletters: JHWH. Soms ook als YHWH, JHVH, YHVH of met de oorspronkelijke Hebreeuwse letters: יהוה.
Die er zijn zal
De naam JHWH kan uitgelegd worden als 'Hij is' en als 'Hij zal zijn'. In Exodus 3,13-14 lezen we: Maar Mozes zei: 'Stel dat ik naar de Israëlieten ga en tegen hen zeg dat de God van hun voorouders mij gestuurd heeft, en ze vragen: "Wat is de naam van die God?" Wat moet ik dan zeggen?' Toen antwoordde God hem: 'Ik ben die er zijn zal. Zeg daarom tegen de Israëlieten: "IK ZAL ER ZIJN heeft mij naar u toe gestuurd."'
God stelt zich dus aan Mozes voor als 'Ik ben er die er zijn zal'. Wanneer Mozes dit gaat rapporteren aan zijn volksgenoten, zal Mozes niet de ik-vorm gebruiken maar de hij-vorm: 'Hij is er die er zijn zal'. Die hij-vorm van 'hij is' en 'hij zal zijn' is JHWH.
Eerbied
De joden hadden en hebben grote eerbied voor de naam van God. In de Tien Geboden staat: 'Misbruik de naam van de HEER, uw God, niet, want wie zijn naam misbruikt laat hij niet vrijuit gaan' (Exodus 20,7). Om te vermijden de naam te misbruiken, vervingen de joden de naam van God door een ander woord. We weten dan ook niet hoe de naam JHWH uitgesproken werd.
Vervangend woord
Oorspronkelijk was het vervangende woord 'Adonai'. Dit betekent letterlijk 'mijn Heer'. Later verving men, vanuit dezelfde eerbied, vaak zelfs het woord 'Adonai' door 'Hassjeem' ('de Naam').
In het Hebreeuws worden alleen de medeklinkers en de lange klinkers geschreven. 'Dit boekje' wordt dus geschreven als 'dt bkj'. Je begrijpt dat dit voor veel verwarring kan zorgen. Men kan immers ook 'dat boekje' lezen, of 'dat bokje', 'dat bakje', 'dit bekje'. Omstreeks het jaar 750 na Christus was er een groep joodse Schriftgeleerden die in de Bijbelteksten met tekentjes overal de klinkers aan ging geven, trouwens ook accenten, om te zorgen dat de woorden correct uitgesproken werden. Deze groep heet de Masoreten.
Klinkers van Adonai
Als ze het woord JHWH tegenkwamen, schreven ze er de klinkers van 'Adonai' tussen, omdat het woord JHWH als 'Adonai' gelezen werd. Nu is de eerste a van het woord 'Adonai' heel kort, ongeveer gelijk aan onze stomme e in 'begin'. De slot-i van 'Adonai' is in feite onze medeklinker j. Ze schreven dus de klinkers e, o en a tussen de medeklinkers J, H, W en H. Zo stond er 'Jehowah', wat wij kennen als 'Jehova'. De joden spraken echter nooit 'Jehowah' uit, maar - in die tijd - 'Adonai', en - later - ook wel 'Hassjeem'. In sommige christelijke kringen is men echter wel 'Jehova' gaan uitspreken.
Klinkers van 'Elohiem'
Overigens: niet altijd werden de klinkers van het woord 'Adonai' bij de letters JHWH geschreven. Soms stond er in het Hebreeuws namelijk 'Adonai JHWH'. Men sprak dan niet tweemaal 'Adonai' uit, maar 'Adonai Elohiem' (Heer God). Daarom schreef men in zo'n passage bij de medeklinkers JHWH de klinkers e, o en ie. Een voorbeeld is Ezechiël 2,4: Naar dat volk, dat zo halsstarrig en eigenzinnig is, stuur ik jou. Je moet tegen hen zeggen: 'Dit zegt God, de HEER ...'.
In de vertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap (1951) luiden de laatste woorden van dit citaat: 'Zo zegt de Here HERE'.
In vertalingen
In de Griekse Bijbelvertaling werd het woord Kurios (Heer) gekozen om JHWH weer te geven. In navolging daarvan koos de Latijnse vertaling voor Dominus (Heer). In de katholieke liturgie leest men altijd '(de) Heer' waar in de grondtekst JHWH staat.
De Nederlandse Petrus Canisiusvertaling (1939) schrijft de naam voluit, met een a na de J en een e na de W. Helaas, want dit bevordert niet de eerbied voor de naam van God.
De Statenvertaling (1635) vertaalde het tetragram met '(de) HEERE'. Om aan te geven dat in de grondtekst hier het tetragram staat, schreef men het woord in hoofdletters. Wanneer er '(de) Heere' voorkomt, staat er in de grondtekst een ander woord, bijvoorbeeld 'Adonai'. Het Nederlands Bijbelgenootschap volgt in de Bijbelvertaling van 1951 deze keuze. 'HEERE' werd in de nieuwe spelling 'HERE'.
Helaas heeft de oude Willibrordvertaling (1977) het gebruik van de Petrus Canisiusvertaling overgenomen (maar dan zonder slot-h). De nieuwe Willibrordvertaling (1995) kiest voor '(de) HEER', en sluit daarmee aan op de liturgische traditie binnen de katholieke kerk en op het protestantse gebruik.
Bij het voorbereiden van de Nieuwe Bijbelvertaling (2004) is er flink over gediscussieerd hoe men het tetragram zou vertalen. 'HERE' was te protestants; 'HEER' was te mannelijk. Uiteindelijk heeft men toch voor '(de) HEER' gekozen. De NBV Studiebijbel, die de Nieuwe Bijbelvertaling gebruikt, schrijft echter 'JHWH'.
Pieter Oussoren kiest in zijn 'Naardense vertaling' voor '(de) Ene'. In verschillende publicaties kun je nog andere varianten aantreffen, zoals 'Eeuwige'. Pater Kees Waaijman kiest voor 'Wezer', soms gespeld als 'Wees er'.
Jan van Beeck #
Uit: Bouwen aan de Nieuwe Aarde 2012-5
Klik hier voor de zeven andere artikelen van Jan van Beeck in deze serie.
Dit is a4114 op www.kcv-net.nl