BIJNA DOOD

Maar eerst hier nog iets doen

1300 jaar geleden onderzocht Bonifatius een bijna-doodervaring en stak hij voor het eerst de Noordzee over. Toen ik 13 was, ging ik bijna dood in de Noordzee. De ontmoeting met een jongeman die mij onlangs over zijn bijna-doodervaring vertelde, stimuleerde mij dit artikel te schrijven.

1300 jaar geleden, rond het jaar 716, gingen in Engeland verhalen rond over een broeder die dood was geweest en terug in zijn lichaam kwam om boodschappen van een engel door te geven. Een abdis vroeg de geleerde monnik Winfried, die later van de paus de naam Bonifatius zou krijgen, op onderzoek uit te gaan. Het fascinerende verslag van dat onderzoek is bewaard gebleven*.

Beschermende engel

Hoe doe je dat, onderzoeken wat er aan waarheid schuil gaat in wat gebracht wordt als boodschap uit de hemel? Broeder Winfried nam voor zijn onderzoek drie 'vrome en zeer eerbiedwaardige' medebroeders mee.

De broeder die ze bezochten vertelde dat hij bij het eerste hanengekraai uit zijn lichaam was getreden. Hij had in die toestand zijn eigen dode lichaam zien liggen. Op nadrukkelijk bevel van een engel was hij bij zonsopgang weer teruggekomen in zijn lichaam. Tussen die twee momenten in had hij veel gezien, ervaren en gehoord. 'In één  blik zag hij de hele wereld, alle landen, volkeren en zeeën.' En hij hoorde zingen: 'Heer, straf mij niet in uw toorn (Psalm 38,2)'. Toen vlammen hem bedreigden, beschermde een engel hem met een kruisteken. En toen hij zelf een kruisteken maakte, werden de dreigende vlammen zwakker. Ook legde een engel zijn hand op zijn ogen om ze tegen de hitte te beschermen.

In 716 stak Bonifatius voor het eerst de Noordzee over.

Zonden en deugden

Alle zonden die hij niet gebiecht had, waaronder vele waarvan hij niet wist dat ze zondig waren, verhieven zich tegen hem als een vreselijk geschreeuw. Zijn begeerte, ijdele roem, leugen, trots, ongehoorzaamheid, traagheid bij studie, verstrooidheid en nutteloze bemoeizucht (binnen en buiten de kerk), nalatigheid, onverschilligheid waardoor hij het lezen van Gods woord verzuimd had en meer.

Aan de andere kant klonken tot zijn verdediging zijn deugden en goede daden: gehoorzaamheid ten opzichte van oversten, vasten, louterend gebed, dienstbereidheid ten opzichte van zieken, psalmen zingen om God aangenaam te zijn.

Hij zag onzalige mensen in de gestalte van zwarte vogels wenend en klagend door de vlammen gaan. Onblusbaar en pijnigend vuur. Maar ook een oord van schoonheid, vreugde en geur van wonderbaarlijke zoetheid. Dat was, zo verzekerde de engel hem, het beroemde paradijs van God.

Zit er een boodschap in?

Zit er een boodschap van God in dit soort voorstellingen? Of weerspiegelen ze alleen maar verhalen die deze broeder eerder had gehoord? Ze staan wel erg ver af van het tegenwoordige spreken over wat ons na de dood te wachten kan staan. Klopt het met de Bijbel en de daarop gebaseerde leer van de Kerk? Kloppen ze met onze tegenwoordige ervaringen met de heilige Geest? Zullen we dit soort angstaanjagende verhalen maar snel terzijde schuiven?

Autoritje

Juist toen ik deze brief van Bonifatius bijna uitgelezen had, kwam ik door omstandigheden in mijn auto in gesprek met iemand. Hij vertelde mij dat hij door alcoholgebruik bijna dood was geweest. Met de ambulance was hij nog naar een ziekenhuis gebracht, waar hij met veel moeite gereanimeerd werd en toch weer bijkwam. Maar hij had in die toestand het Licht gezien en zijn beide overleden grootvaders, zo vertelde hij mij. Die hadden hem gezegd dat hij nog verplichtingen had. Met die gedachte kwam hij weer bij en dat heeft zijn leven veranderd.

Ik vertelde hem over de door Bonifatius beschreven bijna-doodervaring en dat ook ikzelf bijna dood was geweest. Dat was toen ik op dertienjarige leeftijd met een duik in de Noordzee een nekwervel had gebroken. Ook ik zag mezelf in gedachten toen al naar de hemel gaan, waarover de pastoor in de godsdienstles niet had kunnen vertellen hoe het daar was. Nu zou ik de hemel nog eerder zien dan de pastoor. Maar, zo ging het in een flits door me heen, terwijl ik al zeewater binnenkreeg: ik heb nog niets gepresteerd hier op aarde. Mijn jongere broer zag mij spartelen en tilde me boven water, zodat ik bleef leven.

Stro of goud

Dit bijzondere gesprek in een autoritje van nog geen half uur moedigde mij aan te schrijven over die brief van Bonifatius. Zit er een boodschap in voor hier en nu? Waarschijnlijk wel. Ik zie een overeenkomst met een tekst van Paulus, vooral in het volgende gedeelte.

Die broeder in Engeland zag een gloeiende pekstroom met daaroverheen een balk als brug naar het hemelse Jeruzalem. Geheiligde mensen gingen zo over de balk vol verlangen naar de overkant. Maar sommigen vielen eraf en moesten door de gloeiende pek naar de overkant. Bij de een kwam die pek tot zijn knieën, bij een ander tot zijn navel en bij weer anderen tot aan hun oksels. Volgens de engel waren het de mensen die vanwege kleine fouten nog niet helemaal rein zijn.

Aan welke Bijbeltekst doet dit tafereel u denken? Het is geen beeld dat je tegenwoordig nog op zondagmorgen te horen krijgt of bij stervensbegeleiding. Mij doet het denken aan wat Paulus schrijft in 1 Korintiërs 3,11-15: wat we zelf bouwen op het ene fundament Jezus Christus kan van goud en zilver zijn of van hout en stro. 'Ieders werk zal aan het licht komen. De oordeelsdag zal het aantonen, want die verschijnt met vuur, en het vuur zal uitwijzen wat ieders werk waard is. Houdt het bouwwerk dat iemand optrok stand, dan zal hij loon ontvangen. Verbrandt het, dan zal hij schade lijden; hijzelf zal gered worden, maar, om het zo te zeggen, door het vuur heen.' (Willibrordvertaling 1995) Jezus Christus staat klaar om ons te redden en alles te vergeven. Daar kunnen we op bouwen, en er komt een oordeel over onze daden. We kunnen gered worden 'door het vuur heen'. Die woorden 'om het zo te zeggen' maken duidelijk dat het niet gaat om werkelijk vuur. Met beeldspraak maken die broeder in Engeland en Paulus iets duidelijk wat ons verstand grotendeels te boven gaat. Maar de boodschap is duidelijk.

Hij ging aan land in Dorestad, waar ik nu woon.

De Noordzee overgestoken

Bonifatius kan al over deze 'bijna-doodervaring' gehoord hebben voordat hij in 716 de overtocht naar Dorestad maakte**. Dat is dus naar het huidige Wijk bij Duurstede, de plaats waar ik nu woon. Bonifatius was toen al ruim 40 jaar en zou de rest van zijn carrière op het vasteland van Europa gaan doorbrengen tot hij op ruim 80-jarige leeftijd bij Dokkum werd vermoord. De broeder die dit alles aan Bonifatius vertelde, kwam 'van de overzijde van de zee' en zijn boodschap is voor Bonifatius wellicht een extra motivatie geweest om de comfortzone van zijn klooster achter zich te laten en de Noordzee over te steken.

Hier en nu

Ook in de 21e eeuw kunnen we hier wat mee. Uiteindelijk komt in de dood de hele mens bij God, 'met al zijn ervaringen en zijn hele verleden, met alle woorden die hij gesproken en alle daden die hij gesteld heeft', schrijft pastoraal theoloog dr. Ernst Henau***. 

Kees Slijkerman

*Brief 10 in de Bonifatiusgeschriften, waarvan een voorlopige Nederlandse werkvertaling staat op www.stucom.nl als 0404. Op Facebookgroep Bonifatius-Dorestad staat veel informatie en kunt u reageren.

**Die bijna-doodervaring was waarschijnlijk in 716 of iets eerder. Het onderzoek ernaar door Bonifatius was in 716 of iets later.

***Licht aan de horizon - over leven na de dood, uitgeverij Halewijn, Antwerpen 2006.