Oecumenische visie op het conflict Rome - Reformatie
In oktober belde de protestantse theologe Martie Dieperink mij enthousiast op: 'Het boek over Maarten Luther is klaar!'
Een jaar eerder had zij al aangekondigd een vervolg te schrijven op het boek In gesprek met Rome (1992). Nu schreef zij het boek alleen, indertijd ging zij met enkele mensen in gesprek over specifieke thema's in de relatie Rome - Reformatie. Daarbij was ik Martie's gesprekspartner inzake de 'Genadeleer van Trente'.
Uitstekend boekje
Het is een uitstekend boekje geworden, niet te omvangrijk, spannend van opbouw, helder geschreven en zonder academische vaktaal. Martie zet stap voor stap het conflict Luther-Rome uiteen en belicht de goede en slechte kanten van beide partijen. Tegelijk schrijft zij in oecumenisch perspectief. Ze ontvouwt enerzijds in alle openheid de historische realiteit, maar promoot anderzijds met alle liefde de kerkelijke eenheid. We volgen Martie op de voet.
Ziel van Luther
Toen Maarten Luther op 2 juli 1505 als 16-jarige onderweg was naar de universiteit, overviel hem de bliksem. Toen beloofde hij God om monnik te worden: 'Ik ben door angst geroepen, niet uit vrije wil of op eigen wens.' Daardoor kon hij maar geen vrede vinden in het kloosterlijke bidden, vasten en boeten. Waar kon hij toch een genadige God vinden? Een Bijbelse, maar toch heel nieuwe vraag!
Oordeel en aflaat
Gods barmhartigheid was in Luthers tijd zeker bekend, maar de mensen waren door rampen en ziektes bang geworden voor het oordeel. Ongetwijfeld was ook Gods vergevingsgezindheid bekend, naast alle bedevaarten, boetes en aflaten ter kwijtschelding van zondestraffen. Maar de algemene nadruk lag op verdiensten en aflaten (nota bene voor de Sint Pieter in Rome).
Volgens Martie heeft Luther zijn 95 stellingen gepubliceerd in reactie op een boekje van het aartsbisdom Mainz, dat hij kort daarvoor in handen kreeg. Dus niet als reactie op de aflatenprediker Tetzel, zoals algemeen wordt gedacht. Luther wilde een inhoudelijke discussie uitlokken in kleine kring. Zijn stellingen werden echter vertaald, gedrukt en breed verspreid. Ze veroorzaakten commotie en vier maanden later had hij er spijt van ze te hebben uitgebracht.
Geestelijk keerpunt
Als door 'blikseminslag' had bijbelprofessor Luther Romeinen 1,17 ontdekt: 'De mens wordt door geloof gerechtvaardigd!' Deze reeds oude mystieke waarheid van Augustinus werd voor Luther zowel oerervaring als fundamenteel inzicht. Terwijl vele andere heilige mystici beamen: 'Alles is genade', maakte Luther door zijn polemische houding deze ontdekking steeds meer los van Kerk en traditie, van goede werken en sacramenten. Spoedig kwam hij dan ook tot zijn 'dogma' van Sola Fide (= door geloof alleen) tegenover de oerkatholieke visie ("door geloof en werken").
Strijd en scheuring
In de snel oplopende discussie begon Luther, als antwoord op enkele ondiplomatieke kerkmensen, steeds meer een niet-katholieke positie te bepalen, onder meer inzake de menselijke vrije wil, pausschap, Eucharistie en kloosters. En ziedaar zijn tweede 'dogma', Sola Scriptura (= alleen de Bijbel), dat volgens Martie ook nog eens een anticharismatische houding bewerkte. Luthers vervreemding van medereformator Erasmus (die katholiek bleef), zijn standpunt tegen de boeren en zijn vervloeking van de Joden tonen een radicale, eenzijdige manier van geloven. Zo raakte vanaf 1520, na de banvloek over Luther, Europa totaal verdeeld. Wat een hervorming had moeten worden, werd helaas een scheuring.
Oecumenisch Lutherjaar
Luisteren we naar de slotwoorden van Martie Dieperink: 'De grote kloof is nu niet meer tussen gelovige protestanten en katholieken, maar tussen de geseculariseerde mens die zijn eigen lot wil bepalen en de gelovige mens die zich afhankelijk weet van God.' Bij ons streven naar een nieuwe eenheid kan Luther ons, volgens Martie, op verrassende wijze op weg helpen.' Luther belijdt namelijk 'dat er in het pausdom de juiste heilige Schrift is, de juiste doop, het juiste sacrament van het altaar, de juiste sleutel voor de vergeving van zonden, het juiste predikambt, de juiste catechismus zoals het Onze Vader, de tien geboden en de artikelen van het geloof.'
Martie bepleit een reformatie van de Reformatie, gericht op 'de gehele, universele, oecumenische, waarachtig katholieke kerk.'
'Het is mijn hoop', schrijft ze, 'dat wij als protestanten en katholieken in 2017 tezamen ons geloof in Jezus Christus zullen belijden en van onze liefde voor Hem en voor elkaar zullen getuigen.'
Werkelijk, een zeer helder en leesbaar boekje. Aanbevolen.
Koos Smits,
priester Ludgerusparochie Utrecht
Luther en Rome, Martie Dieperink, 123 pagina's, verkrijgbaar in de boekhandel, Uitgeverij Jongbloed, ISBN 978946318441, € 13,97
Uit: Bouwen aan de Nieuwe Aarde 2017-1