Tips bij het Bijbellezen - deel 7
Een groot deel van de Bijbel bestaat uit poëzie: liederen en gedichten. Om Bijbelse poëzie te smaken moet je wel even omschakelen.
Je mist een belangrijk deel van de Bijbelse boodschap als je de poëzieteksten alleen met je verstand begrijpt. Het is belangrijk dat je ze ook gevoelsmatig kunt waarderen: dat je met de schrijver mee verheugd kunt zijn, of bedroefd, of ontroerd. En dat je ervan kunt genieten.
Het bekendste Bijbelse poëzieboek is het Boek van de psalmen. Maar ook in andere boeken vind je poëzie: Hooglied, Spreuken, Job, Wijsheid, Wijsheid van Jezus Sirach, Jesaja, Hosea en veel andere profetische geschriften.
Tweemaal dezelfde gedachte
Alle genoemde boeken vind je in het Oude oftewel Eerste Testament. Maar ook in het Nieuwe Testament komen gedichten en liederen voor, zij het minder vaak. Bijvoorbeeld de Christushymne in Kolossenzen 1,15-20.
Een van de bekendste poëtische teksten in het Nieuwe Testament is de lofzang van Maria (Lucas 1,46-55). Deze begint aldus:
Met heel mijn hart roem ik de Heer,
met al mijn adem juich ik om God, mijn redder (Lucas 1,46-47).
Je zou kunnen denken dat Maria hier twee verschillende uitingen benoemt:
- het roemen, dat zij met heel haar hart doet;
- het juichen, dat zij met al haar adem doet.
Als je bekend bent met Bijbelse poëzie, herken je hierin echter een dichterlijke vorm die veel voorkomt: dezelfde gedachte wordt tweemaal uitgedrukt.
Van twee kanten
Je kunt het ook anders bezien: eenzelfde werkelijkheid wordt vanuit twee kanten benaderd. De hele persoon roemt en juicht met hart en adem; beide zinnen drukken één aspect daarvan uit.
We noemen dit verschijnsel parallellisme: er zijn twee parallelle zinnen. Een betere aanduiding vind ik gedachterijm: twee gedachten rijmen op elkaar.
Rijmende gedachten
Gedichten hoeven bij ons niet per se te rijmen, maar over het algemeen doen ze dat wel, en we genieten daarvan. Rijm is bij ons gelijkheid van klank. In de Bijbelse poëzie zijn het niet de lettergrepen die rijmen maar de gedachten.
Ik geef een tweede voorbeeld van gedachterijm. Job heeft een serie vreselijke berichten gekregen en vervolgens wordt hij getroffen door een ziekte. Dan zegt hij:
Weg met de dag waarop ik werd geboren,
en de nacht die zei: 'Een strijder is ontvangen' (Job 3,3).
De dag van de geboorte rijmt hier op de nacht van de ontvangenis. Samen zeggen deze twee zinnen: mijn hele ontstaan is een fout geweest.
Viermaal dezelfde gedachte
Soms vind je dezelfde gedachte drie- of viermaal achtereen uitgedrukt. Een voorbeeld uit Psalm 26:
Ik ga niet om met bedriegers
en met huichelaars laat ik mij niet in.
Ik gruw van het gezelschap van de bozen,
en met schurken ga ik niet om (vers 4-5).
Vier keer vind je hier dezelfde gedachte: met slechte mensen ga ik niet om. De slechte mensen worden op vier manieren benoemd, en het niet-omgaan op drie manieren.
Ik geef nog een voorbeeld van gedachterijm, zodat het herkenbaarder wordt. Enkele fragmenten uit Psalm 51:
Was mij schoon van schuld,
reinig mij van mijn zonde (vers 4).
Tegen U alleen heb ik gezondigd,
ik heb gedaan wat in uw ogen slecht is (vers 6a).
Waarachtig, uw vonnis is terecht,
uw oordeel blijft onaanvechtbaar (vers 6b).
Wil je van Bijbelse poëzie genieten, dan is het goed dat je op twee manieren omschakelt:
- wij zijn gewoon dat iedere nieuwe zin nieuwe informatie brengt. Wen eraan dat je de parallelle zinnen als aanvullend kunt lezen.
- probeer van het wijdlopige te genieten. Bij ons moet alles vlug. Bij de jongeren onder ons moet het nog vlugger. Bij kinderen moet het nog vlugger. De Bijbelse teksten stammen uit de tijd dat er nog geen klokken waren; wij rekenen met honderdsten van secondes.
Het parallellisme was overigens een kenmerk van de poëzie van de cultuur van die tijd; niet alleen van de Joden, maar ook van de volkeren rondom.
Onzevader
Ook gebeden bevatten gedachterijm. Zo bidden wij in het Onzevader:
uw naam worde geheiligd,
uw koninkrijk kome,
uw wil geschiede (Matteüs 6,9b-10a).
Driemaal is dit dezelfde gedachte. De naam van de Vader wordt immers geheiligd doordat zijn koninkrijk komt; zijn koninkrijk komt doordat zijn wil geschiedt; als zijn wil geschiedt wordt zijn naam geheiligd. Het is dezelfde werkelijkheid, op drie manieren uitgedrukt.
Lucas geeft het gebed tot de Vader in een kortere versie weer, en daarin zijn er in het begin maar twee parallelle beden:
uw naam worde geheiligd,
uw koninkrijk kome (Lucas 11,2).
Inhoudelijk verschilt dit niet van de tekst bij Matteüs; het gaat om dezelfde gedachte, alleen wordt die nu niet driemaal maar tweemaal uitgedrukt.
Bijbelcitaten zijn uit de Willibrordvertaling van 1995.
Jan van Beeck ofm #
Uit: Bouwen aan de Nieuwe Aarde 2012-3