Tips voor het Bijbellezen, deel 3a
Heb je ook ooit meegemaakt dat je een brief vond die je enkele jaren tevoren geschreven had? Je leest hem terug en denkt: maar hoe heb ik dat ooit kunnen schrijven?
Je schreef bijvoorbeeld heel enthousiast over een muziekgroep waar je nu helemaal niets meer mee hebt. Om het te begrijpen moet je helemaal teruggaan in de tijd, naar het ogenblik dat je die brief schreef. Je moet je helemaal verplaatsen in die situatie. Dan kun je wat je toen schreef plaatsen. Zoiets moet je ook voortdurend doen als je in de Bijbel leest. Wil je begrijpen wat er staat, dan moet je je verplaatsen naar het moment waarop de tekst geschreven werd.
Heel anders
Nu is dat bij een brief die je zelf geschreven hebt nog vrij gemakkelijk. Jij kent de schrijver (dat was je zelf, zij het jaren geleden), jij spreekt zijn taal, jij kunt je de omstandigheden in grote lijnen herinneren. Met een Bijbelboek is dat heel anders:
- je kent de schrijver niet. Je staat eeuwen van hem (haar) af, al kun je proberen meer over deze persoon te weten te komen. We weten ook lang niet altijd zeker wie de schrijver was. En als we de naam al weten, is ons lang niet altijd bekend wat voor iemand het was.
- je kent zijn (haar) taal niet. Ook al heb je de betreffende Bijbelse taal (Hebreeuws, Aramees of Grieks) geleerd, dan nog is het niet je moedertaal. De meeste mensen moeten zich bedienen van een vertaling. En, helaas, een vertaling is altijd gebrekkig.
- je kent de omstandigheden niet waarin hij (zij) schreef. Natuurlijk kun je er door studie meer over te weten komen, en het is zeker raadzaam dat te doen. Maar je staat er toch voor een groot deel als een vreemde tegenover.
Ik geef nu uit de praktijk enkele voorbeelden van Bijbelteksten die gemakkelijk verkeerd begrepen worden. Bij al deze teksten moet de lezer van nu moeite doen zich te verplaatsen in de schrijver van toen.
'Hemel' als aanduiding van God
Vanaf dat moment begon Jezus zijn verkondiging. 'Kom tot inkeer,' zei hij, 'want het koninkrijk van de hemel is nabij!'(Matteüs 4,17).
Veel lezers verstaan 'het koninkrijk van de hemel' als de hemel, in de zin van het hiernamaals: de 'plaats' waar wij hopen te komen na onze dood. Matteüs geeft echter woorden van Jezus door, die op de eerste plaats over het nú gaan. Hij is zelf jood en schrijft voor joden, dus hij kiest zijn woorden steeds zo, dat joden de tekst gemakkelijk zullen aanvaarden. Joden gaan heel voorzichtig om met woorden die God aanduiden. Ook Matteüs vermijdt doorgaans het woord 'God', en zegt dan 'hemel'. Eigenlijk meestal het meervoud: 'hemelen', maar in de vertaling valt dat vaak weg. Je kunt het vergelijken met onze uitdrukking: 'met de zegen van Boven'. Dan bedoelen we niet de familie die een verdieping hoger woont in ons flatgebouw, maar met 'Boven' duiden we God aan.
Dat Matteüs met 'hemel' God bedoelt, blijkt ook als je Marcus leest. Daar vind je in 1,15: '…het koninkrijk van God is nabij'. Marcus schreef vooral voor niet-joden, en hij voelt zich dan ook vrijer om het woord 'God' te gebruiken. Wat Jezus zelf gezegd heeft, weten we niet. Hij sprak zeer waarschijnlijk Aramees. Elke evangelist vertaalde dat op zijn eigen manier in het Grieks.
In het kort wil ik op andere woorden wijzen die misverstanden kunnen oproepen.
Profeet
Er waren in de gemeente van Antiochië profeten en leraren… (Handelingen 13,1).
Ook 'profeet' kan verkeerd verstaan worden. Wij denken vanuit het hedendaags Nederlands taalgebruik gemakkelijk aan iemand die de toekomst voorspelt. In de Bijbel is een profeet echter iemand die namens God spreekt. Misschien voorspelt hij daarbij dingen, maar lang niet altijd. In 1 Korintiërs 14,3 zegt Paulus dat de inhoud van een profetie 'opbouwend, troostend en bemoedigend' kan zijn.
Eerstgeborene
Terwijl ze daar waren, brak de dag van haar bevalling aan, en ze bracht een zoon ter wereld, haar eerstgeborene (Lucas 2,6-7).
Veel mensen leiden uit deze tekst af dat Maria na Jezus nog meer kinderen gekregen heeft. Wat heeft het voor zin van een eerstgeborene te spreken als er geen tweede geborene is geweest, redeneren zij. De betekenis van 'eerstgeborene' is echter dat er vóór Jezus geen kinderen uit Maria geboren zijn. De eerstgeboren zoon van een vrouw behoorde op een bijzondere manier aan God toe, en moest aan God worden toegewijd (zie bijv. Exodus 13,2). Hij had dus een bijzondere status. Dat gold ook voor Jezus.
Spiegel
Nu kijken wij nog in een spiegel, we zien raadselachtige dingen, maar straks zien we van aangezicht tot aangezicht (1 Korintiërs 13,12, Willibrordvertaling van 1995).
Hoezo zien we raadselachtige dingen in een spiegel? De spiegels van die tijd waren metalen spiegels, meestal van brons. Daar zie je jezelf niet zo helder in als in onze spiegels van glas.
Dus…
Je zult begrijpen dat er in de Bijbel nog veel meer woorden en uitdrukkingen zijn die verkeerd begrepen kunnen worden. Wat kun je doen om de teksten toch goed te begrijpen?
- Gebruik een Bijbeluitgave met voetnoten, bijvoorbeeld de Willibrordvertaling of de NBV Studiebijbel (beide bevatten ook de deuterocanonieke boeken, zoals Tobit en Wijsheid van Salomo).
- Gebruik, naast een meer letterlijke vertaling, ook een uitgave als de Groot Nieuws Bijbel en Het Boek. Deze vertalingen vervangen al meteen een aantal moeilijke woorden door bekende. Van 'Het Boek' is er ook een uitgave met veel toelichtingen, onder de titel 'Het Leven' (helaas zonder de deuterocanonieke boeken).
- Lees commentaren. Van veel Bijbelboeken zijn afzonderlijke commentaren uitgegeven.
- Lees boeken die toelichting geven over de Bijbel, bijv. 'Bijbelse woorden en hun geheim' van F.J. Pop.
- Lees de Bijbel samen met anderen. Bijvoorbeeld in een oecumenische Bijbelgroep, of wellicht ook tijdens de gebedsbijeenkomst.
- Volg een Bijbelcursus.
Nog een tip voor als je een bijbel wilt kopen: bestel hem niet schriftelijk of via internet, maar ga naar een boekwinkel, houd hem zelf vast en kijk hem in. Sommige uitgaven hebben een kleine of dunne letter, liggen moeilijk in de hand, zijn te zwaar of de vertaling is in verouderd Nederlands.
Zie ook rubriek Bijbel op www.stucom.nl.
Uit Bouwen aan de Nieuwe Aarde 2011-3