ISRAËL IN HET HART VAN DE KERK

ISRAËL IN HET HART VAN DE KERK

Jezus in het hart van Israël

Het idee dat de Kerk de plaats van Israël heeft ingenomen in de heilsgeschiedenis, de vervangingstheologie, is door een belangrijk aantal kerken afgezworen. In ieder geval heeft de Rooms-katholieke Kerk er officieel afstand van genomen. Maar welke theologie ervoor in de plaats komt is nog geen uitgemaakte zaak.

foto v Mark Kinzer

De Messiasbelijdende joodse theoloog Mark Kinzer uit de Verenigde Staten levert een belangrijke bijdrage aan het doorontwikkelen van de theologie over het volk Israël en het geheel van de Kerk. Ik hoorde hem vorig jaar hierover spreken in Veenendaal*.

Jezus in het volk Israël

Kinzer sprak eerst over Jezus in het hart van Israël aan de hand van bijbelteksten die verschillend worden uitgelegd. Wie is de dienaar van de Heer in Jesaja 52 en 53? Israël zegt: met die dienaar wordt het volk Israël bedoeld. De Kerk zegt dat Jezus bedoeld is. Volgens Kinzer zijn beide antwoorden juist.

Dezelfde vraag speelt bij 'de mensenzoon' in Daniël 7 en bij degene die in de Psalmen door God 'mijn zoon' genoemd wordt. Kijk je daarnaar met een bril die door het individualisme is gekleurd, dan zoek je een enkele persoon. De joodse gelovigen die door God gebruikt zijn om het Nieuwe Testament te schrijven leefden echter vanuit de overtuiging dat het niet ging om een keuze tussen een individuele en een collectieve uitleg. De Messias vervult immers de roeping van het hele volk.

Israël in het hart van de Kerk

De tweede inleiding van Kinzer ging over Israël in het hart van de Kerk, waarbij hij een aantal passages uit de Handelingen van de Apostelen toelichtte.

- Johannes en Petrus gaan naar de tempel om te bidden. Waarom? Hebben ze daar een verzamelplek? Vinden ze het een strategische plek om mensen over Jezus te vertellen? Nee, het is hun tempel. Ze bidden gewoon volgens hun goede joodse gewoonte het gezamenlijk gebed op dat uur, samen met andere leden van het joodse volk.

- Het beroemde visioen van Petrus, waarin hij driemaal weigert onreine dingen tot zich te nemen, betekende niet dat hij voortaan wel onreine dieren moest eten. Na het visioen vraagt hij zich af wat het betekent en wordt er aan zijn deur geklopt. Dan begrijpt hij, door het visioen, dat hij moet meegaan naar de niet-joodse Cornelius en hem moet opnemen in de jonge geloofsgemeenschap.

Jezus' trouw aan de Tora

Dat de joodse volgelingen van Jezus zich aan de Tora moesten houden, dat was helemaal geen punt van discussie, zei Kinzer. Natuurlijk hielden zij zich aan de Tora, net zoals Jezus had gedaan. De nieuwe vraag die opkwam was of degenen die vanuit de andere volkeren toetraden tot hun gemeenschap ook de hele Tora, met besnijdenis en al, moesten gaan onderhouden. Die vraag werd in Handelingen 15 met 'nee' beantwoord. De vier bepalingen waar zij wel aan moesten gaan beantwoorden, verwijzen volgens de meeste Schriftuitleggers (zei Kinzer) naar de bepalingen voor niet-Joden in Leviticus 17 en 18. Voor een volledige uitleg van die vier punten konden de nieuwe leden in de synagoge terecht. Veel christenen hebben later ook die vier bepalingen opzij gezet.

Dat de duizenden joodse volgelingen van Jezus trouw de Tora bleven onderhouden, dat blijkt uit Handelingen 21,20. Het probleem dat daar besproken wordt is niet of zij de Tora moeten blijven onderhouden. Het probleem is dat verteld wordt dat Paulus tot joodse volgelingen van Jezus gezegd zou hebben dat ze de Tora niet meer hoeven te onderhouden. Veel christenen denken nog steeds dat dat inderdaad de opvatting van Paulus was, maar Paulus maakt duidelijk dat hij in zijn handelen trouw blijft aan de Tora. De publieke daad die hij stelt in de tempel maakt duidelijk dat die verhalen over hem 'nergens op slaan' (vers 24). De uitleg dat Paulus hier om de lieve vrede maar doet wat Jacobus voorstelt, om geen aanstoot te geven, wees Kinzer van de hand.

 foto   Mark Kinzer: Dat de joodse volgelingen van Jezus trouw de Tora bleven onderhouden, dat blijkt uit Handelingen 21,20.

Hartinfarct van de Kerk

In een workshop met Jeroen Bol werd de vraag besproken hoe het kon gebeuren dat er binnen de Kerk op een gegeven moment geen ruimte meer was voor joodse volgelingen van Jezus die trouw de Tora onderhielden. Volgens Bol zijn voor deze eerste scheuring in de Kerk heel verschillende oorzaken aan te wijzen. En hij werkt er met zijn Jules Isaac Stichting (die deze studiedag in Veenendaal organiseerde)aan mee die eerste scheur te dichten. Hij typeerde de Shoah - de moord op zes miljoen Joden in de Tweede Wereldoorlog - als een hartinfarct van de Kerk, die gevolgd werd door een openhartoperatie die nog niet is afgerond.

Ontdekkingsreis

De nieuwe inzichten die we van Messiasbelijdende joodse theologen krijgen, zijn volgens Bol voor een breed publiek goed beschreven door Edjan Westerman in zijn boek De Messias leren. De rooms-katholieke theoloog dr. Ron van den Hout schreef over dat boek een zeer lovend artikel**. Daarmee levert hij een belangrijke katholieke bijdrage aan de dialoog met in Jezus gelovende joden.

In katholieke publicaties over Kerk en Jodendom kun je nog steeds de bewering tegenkomen dat het verschil tussen joden en christenen is dat christenen geloven dat Jezus de Messias is terwijl joden dat niet geloven. Wie dat zo beweert, ontkent het bestaan van de vele duizenden joden die Jesjoea belijden als Messias.

We zijn sinds de Shoah via het Tweede Vaticaans conciliedocument Nostra Aetate al heel ver gekomen en hebben nog een boeiende ontdekkingsreis te gaan. Doen we dat samen met christenen van de andere kerken, dan draagt dit proces ook bij aan herstel van de eenheid onder alle christenen.

Kees Slijkerman

 foto's met onderschrift: Hier ontmoet kardinaal Schönborn vertegenwoordigers van in Jezus gelovende joodse gemeenschappen tijdens een Europese bijeenkomst van Toward Jerusalem Council II in 2003.   

PS De geluidsopnames van de inleidingen van Kinzer staan op de website julesisaacstichting.org. Het boek van dr. Mark Kinzer, Searching her own mystery, Nostra Aetate, The Jewish People and the Identity of the Church, heeft een voorwoord van kardinaal Schönborn en bevat ook niet eerder gepubliceerde teksten uit de informele dialoog tussen in Jezus gelovende joodse theologen en het Vaticaan. Kinzer neemt deel aan deze dialoog. Hij woont in Ann Arbor (Michigan, VS) en is rabbi van een Messiasbelijdende synagoge.

*Deze studiedag was op 9 november 2015.

**Zie Bouwen aan de Nieuwe Aarde 2016-2 en 0414 op www.stucom.nl.

VERVANGINGSDENKEN VERVANGEN